Poznańska Wiki
Advertisement
Poznańska Wiki

RS Ulatowski Ratusz

Ratusz w okresie międzywojennym

Obiekt zabytkowy

Obiekt wpisany do
rejestru zabytków pod nr A 007
w dniu 24 marca 1971 r.[1]

Ratusz 2

Fontanna Prozerpiny z ratuszem w tle

Ratusz na Starym Rynku
Ratusz klatka schodowa

Ratuszowa klatka schodowa

Ratusz tarcze bractw kurkowych

Tarcze bractw kurkowych wystawione w Muzeum Historii Miasta Poznania

Kmp97-2-1

Ratusz zniszczenia wojenne

Kmp97-2-2

Ratusz zniszczenia wojenne

Ratusz - dawna siedziba rady miejskiej, jeden z najcenniejszych zabytków architektury renesansu w środkowej Europie. Najstarsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1310 r. Wybudowano go zapewne niewiele wcześniej, na przełomie XIII i XIV w. Świadczyć o tym może zachowany w piwnicy zwornik z herbem Przemyślidów, z których Wacław II zasiadał na tronie polskim w l. 1300-06.

Gotycki ratusz był początkowo niewielkim piętrowym budynkiem, nad którym dopiero w latach 1527-1529 wzniesiono wysmukłą wieżę.

Historia[]

W latach 1550-1567 ratusz został przebudowany przez włoskiego architekta Jana Baptystę Quadro z Lugano w stylu renesansowym. Gmach rozbudowano wówczas w kierunku zachodnim, podwyższono o jedną kondygnację, dachy zasłonięto attykami, a fasadę ozdobiono trzykondygnacyjną loggią.

W 1675 r. wieżę ratuszową zniszczył piorun. Odbudowana w 1690 r., niezbyt długo górowała nad dachami miasta - w 1725 r. powalił ją huragan. Nowy, klasycystyczny hełm wieży z orłem na szczycie założono dopiero podczas gruntownej renowacji gmachu dokonanej staraniem Komisji Dobrego Porządku w latach 1781-1784. W czasie następnego remontu w okresie 1910-1913 nadbudowano jedną kondygnację.

Czasy współczesne[]

W 1945 r. ratusz został poważnie zniszczony: runął hełm wieży, doszczętnie spaliły się dwa górne piętra. Najcenniejsze wnętrza pierwszego piętra ocalił przed pożarem woźny miejski, Józef Jóźwiak.

Podczas odbudowy, trwającej do 1954 r., rozebrano nadbudowaną na początku wieku kondygnację. W roku 1994 rozpoczęto kompleksową konserwację ratusza.

Elewacja ratusza[]

Elewacje ratusza mają jednolity stylowo, renesansowy charakter. Jedynym świadectwem gotyckiej przeszłości gmachu jest ceglany fragment wieży z początku XVI w. Wieńczy ją klasycystyczny hełm, zrekonstruowany wg stanu z końca XVIII w. Na jego szczycie znajduje się oryginalny orzeł z 1783 r., o wysokości 1,8 m i rozpiętości skrzydeł 2 m.

Ozdobą gmachu jest elewacja frontowa z trzykondygnacyjną loggią arkadową, nad którą wznoszą się trzy wieżyczki. W medalionach między pierwszym a drugim piętrem przedstawiono głowy mędrców i bohaterów antycznych, na attyce - królów polskich z dynastii Jagiellonów (Jadwigi, Władysława Jagiełło, Władysława Warneńczyka, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta), a pod wieżyczką środkową umieszczono kartusz z królewskimi inicjałami SAR (Stanislaus Augustus Rex). Pod bocznymi wieżyczkami zaczęto umieszczać wizerunki władców z dynastii Piastów (silnie związanych z Poznaniem: Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Przemysła I, Przemysła II oraz Władysława Łokieteka i Kazimierza Wielkiego), zaprojektowane przez Zbigniewa Bednarowicza.

Zasady na jakich powinna się opierać „republika miejska” pokazano w postaci płaskorzeźb w narożach arkad parteru:

  • cierpliwość (paciencia) z owcą oraz roztropność (prudencia) z lustrem
  • miłość (charitas) z dwojgiem dzieci oraz sprawiedliwość (iusticia) z wagą i mieczem
  • wiara (fides) z kielichem i mieczem oraz nadzieja (spes) z kadzielnicą i słońcem
  • męstwo (fortitudo) ze złamaną kolumną oraz umiarkowanie (temperancia) przelewająca wodę z dzbana do misy

Ostatnią parę stanowią dwie sławne kobiety starożytności Lukrecja (Lucrecia) ze sztyletem wymierzonym we własną pierś oraz Kleopatra (Cleapairi) z wężami oplatającymi ramiona. Ich dopełnieniem są wyobrażone na I piętrze uskrzydlone geniusze, uznawane za alegorie zwycięstwa moralnego. Geniusze z wieńcami laurowymi podkreślają środkową arkadę loggii pierwszego piętra, miejsce gdzie pojawiali się burmistrzowie, woźni czy ogłaszający wyroki wójt, z tyłu dwa ozdobne portale wejścia do Wielkiej Sieni, herby państwa, miasta i gmerki burmistrza i rajców.

Zegar słoneczny - niżej niż koziołki, na ośmiokątnej wieży narożnej od południowej strony, nad gzymsem oddzielającym drugie od trzeciego piętra, znajduje się mały słoneczny zegar ze złoconymi godzinami i liniami wykonany na płycie z piaskowca. Warto go poszukać, warto też spojrzeć na ciekawy rzygacz wystający obok.

Z ozdób ratusza na podporze od południowej strony, znajduje się postać o trzech twarzach. Według niektórych podań są to twarze Lecha, Czecha i Rusa; według innych miał to być Światowid-Trygław, a w rzeczywistości był to niegdyś symbol roztropności, podobnie wyglądała laska burmistrza.

Na północnej ścianie ratusza pieczęć J. B. di Quadro, budowniczego ratusza poznańskiego:

'HOC OPUS ARTIFICIS JOANNIS BAPTISTAE ITALI'[]

Inskrypcje na fasadzie ratusza[]

Łacińskie inskrypcje zdobią obecnie północną oraz zachodnią ścianę Ratusza. Po raz pierwszy pojawiły się one na ratuszowych murach w połowie XVI wieku, po jego przebudowie na styl renesansowy.

W czasie prac konserwatorskich prowadzonych w latach 1910-1913 natrafiono na ich relikty, jednak napisy zostały zastąpione motywami roślinnymi. Nie zachowały się niestety żadne odpisy ani fotografie.

Lata powojenne[]

Inskrypcje pojawiły się ponownie po odbudowie Ratusza w latach powojennych. Napisy powstałe w roku 1953 były jednak świadectwem ówczesnych czasów: pojawił się więc cytat z Konstytucji PRL z roku 1952 (Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego oraz Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze mas pracujących) oraz autorów „odpowiadających” panującej wówczas ideologii.

Powrót ducha renesansu[]

Gdy w roku 1999 prowadzono kolejny remont Ratusza postanowiono przygotować nowe inskrypcje lepiej oddające ducha renesansu. Zadanie to zlecono wybitnemu historykowi, profesorowi Jackowi Wiesiołowskiemu. Inskrypcje te odwołują się do akcentów historycznych (ściana północna), pochodzą z Biblii, poruszają tematykę władzy oraz trudnej sztuki rządzenia miastem i państwem. Część z nich pochodzi z ratuszów z innych miast (również zagranicznych), co przypisywać należy silnym związkom handlowym z miastami takimi jak Bazylea.

PRIMO CIVITAS POZNANIENSIS EST LOCATA PER ILLUSTRES DUCES ET DOMINOS PRZEMISLAUM ET BOLESLAUM FRATRES UTERINOS ANNO DOMINI MILLESIMO CC QUINQUAGESIMO TERCIONawiązanie do lokacji miasta

QUOD PARAVERIT VIRTUS RETINEBIS, INVIDIAM VIRTUTE SUPERACo zgotowała cnota, odzyskasz, zawiść cnotą przewyższaj

O FOELICES RESPUBLICAE SI IMPERENT DOCTI AUT SAPIENTIAE STUDEANT ILLARUM RECTORESO szczęśliwe rzeczpospolite, jeśli byłyby rządzone przez uczonych lub ich rządcy uczyli się mądrości

Pełna lista inskrypcji wraz z tłumaczeniem

Zegar i koziołki[]

Zegar na wieży pojawił na wieży najpewniej jeszcze przed pożarem miasta z roku 1536. Był on bardziej skomplikowany niż dotychczas jedyny miejski zegar znajdujący się Wieży Czerwonej (czas odmierzał również zegar zamontowany na Katedrze). Posiadał on cztery tarcze zwrócone na cztery strony świata, widoczne nie tylko w mieście ale i za jego murami. Po każdej z 24-godzinnych tarcz poruszała się pojedyncza wskazówka. Zegar wybijał pełne godziny. Możliwe, że wybijał również kwadranse[2].

W środkowej wieżyczce, pod zegarem, znajduje się kartusz z inicjałami króla Stanisława Augusta; nad zegarem - niewielka platforma, na której codziennie w południe ukazują się dwa koziołki - symbole miasta i atrakcja turystyczna. Koziołki pojawiły się na ratuszowej wieży w roku 1551.

Information icon Dowiedz się więcej w: Poznańskie koziołki

Orzeł z ratuszowej wieży[]

Sale ratuszowe[]

Piwnice - Najstarszą częścią gmachu są wczesnogotyckie piwnice przykryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi.

Parter - Izby na parterze powstały w stylu gotyckim, zostały przebudowane w stylu renesansowym przez G. B. di Quadro

I piętro - Najciekawsze pomieszczenia znajdują się na pierwszym piętrze. Wielka Sień (zwana też Salą Odrodzenia]) jest jednym z najpiękniejszych wnętrz renesansowych w Polsce. Przykrywa ją bogato dekorowane kasetonowe sklepienie żaglowe, wsparte na dwóch filarach. W jednym z kasetonów umieszczono herb Poznania. W zachodniej ścianie sali zachowały się dwa późnogotyckie portale z 1508 r.

Izba Królewska - o sklepieniu kolebkowym z lunetami - była miejscem posiedzeń rady miejskiej. Jej nazwa powstała w XVII w. i pochodzi od wiszących tu portretów królewskich. Renesansowy kominek z 1541 r.został tu przeniesiony z rozebranego wówczas budynku wagi miejskiej. Izba Sądowa jest nakryta renesansowym sklepieniem z poł. XVI w.; zdobiąca je polichromia pochodzi z różnych okresów, od XVI do XIX w. W sali stoi posąg króla Stanisława Augusta, wykonany w 1791 r. prawdopodobnie przez Augustyna Schöpsa.

II piętro - dobudowane w czasach Giovanni Battista di Quadro. Pomieszczenia na drugim piętrze przykryte są renesansowymi stropami zrekonstruowanymi po II wojnie światowej.

Klatka schodowa[]

W latach 1945-54 w wieży ratusza wbudowano zabiegową klatkę schodową i tym sposobem zniszczono cały zabytkowy układ komunikacyjny i sklepienia wewnątrz wieży,. Na klatce schodowej wystawa portretów i obrazów i stoi tez makieta synagogi z przed przebudowy na pływalnię (ul. Wroniecka).

Instytucje[]

W ratuszu mieści się Muzeum Historii Miasta Poznania.

Information icon Dowiedz się więcej w: Muzeum Historii Miasta Poznania

Źródła[]

  1. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu - Rejestr zabytków
  2. „Wieża zegarna”, czyli o najstarszym zegarze miejskim Poznania w: „Kronika Miasta Poznania” nr 1-2/1993, „Przestępczość w Poznaniu”, s. 326-331, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1993.

Galeria[]

Advertisement