| Stare Zoo | |
 | |
| Dzielnica: | Jeżyce |
| Data utworzenia: | 1874 |
| Powierzchnia: | 5,24 ha |
| Adres: | ul. Zwierzyniecka 19 |
| Strona internetowa | |
 Obiekt wpisany do |
Słonie Mały Cohn i Dora
Słoniarnia w Starym Zoo na pocztówce z roku 1910
Stare Zoo – jeden z dwóch najstarszych ogrodów zoologicznych w Polsce, którego początki sięgają XIX w. Ogród jako przykład zabudowy wiwaryjnej został wpisany do rejestru zabytków w 1978 roku[2].
Jako jedyny działa bez przerw i zmian przeznaczenia od dnia założenia, wobec czego może być uznany za najstarszy działający nieprzerwanie polski ogród zoologiczny[3].
Wraz z Nowym Zoo, tworzy integralną całość pod nazwą Ogród Zoologiczny w Poznaniu, zarządzanym przez jedną dyrekcję. Od 1 października 2014 roku dyrektorem Zoo jest Aleksander Niweliński[4].
Historia[]
Od założenia zwierzyńca do 1907 roku[]
Historia poznańskiego ogrodu sięga 1871 roku, kiedy to grupa kręglarzy, stałych bywalców restauracji dworcowej (przy nieistniejącym dziś dworcu Kolei Stargardzko-Poznańskiej, usytuowanym przy skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Gajowej i Zwierzynieckiej) postanowiła uczcić 50. urodziny swego przewodniczącego. Umówili się, że każdy ofiaruje solenizantowi jakieś zwierzę, które spotka na terenie miasta albo w jego najbliższej okolicy (wykluczając konie, woły, krowy i psy). W ten oto sposób w ogrodzie restauracyjnym zebrano: świnię, kozę, barana, koguta, kota, królika, wiewiórkę, gęś, kaczkę, kurę, pawia, wiewiórki a także tresowanego niedźwiedzia i małpę, nabyte od wędrownych Cyganów[5]. Ów skromny zwierzyniec uzupełniany darami od mieszkańców Poznania stał się zaczątkiem przyszłego ogrodu zoologicznego. Na jego utrzymanie przez pierwsze lata pieniądze czerpano z wprowadzenia już opłat za wstęp oraz z dobrowolnych datków. W 1873 roku opiekujący się menażerią, stanęli w obliczu dużych trudności finansowych, gdyż utrzymanie zwierzyńca pochłaniało coraz większe pieniądze. Aby temu zapobiec 24 lutego 1874 roku zawiązało się Towarzystwo Akcyjne Ogród Zoologiczny, jednak do jego formalnego utworzenia nigdy nie doszło. W 1875 roku dokonano zmiany o charakterze organizacyjnym tworząc Stowarzyszenie Ogród Zoologiczny (niem. Verein Zoologischer Garten), składające się z 15 członków, które przetrwało do wybuchu wojny światowej.
W 1877 roku zwierzyniec przyjął oficjalnie nazwę Ogród Zoologiczny, co uwidocznione zostało w dwujęzycznym napisie nad wejściem (po polsku i niemiecku). Kolekcja zwierząt w zoo stale się powiększała, w 1880 roku liczyła około 250 okazów w tym: 26 gatunków ssaków, 27 gatunków ptaków i 6 gatunków gadów (głównie żółwi).
Długoletnim, zasłużonym członkiem Stowarzyszenia był Stanisław Zieliński (1844-1928), najbliższy współpracownik Roberta Jaeckla (1851-1907), który w 1883 roku przejął wszystkie kompetencje zarządu. Działalność nazywanego „niemieckim dyrektorem” Jaeckla cieszyła się powszechnym uznaniem, przyczynił się on do rozkwitu zoo. Za jego kadencji wybudowano m.in. grotę z alpinarium, słoniarnię zwieńczoną kopułami z półksiężycem, pomieszczenia dla jeleni czy nawiązujące do budownictwa indyjskiego pomieszczenia dla strusi.
Po kilku latach pertraktacji w 1886 roku, udało się wykupić od kolei stare budynki dworca i restauracji, przylegające do ogrodu. Ich przekazanie z powodu komplikacji prawnych, nastąpiło dopiero pięć lat później. Powierzchnia całkowita ogrodu zoologicznego wyniosła 5,24 ha i podzielona była na dwie części: rozrywkową (parkową) i zoologiczną. Kasa znajdowała się przy wejściu do zwierzyńca, podczas gdy wstęp do części rozrywkowej był płatny tylko w czasie koncertów oraz innych imprez specjalnych[6].
Lata 1907-1919[]
W połowie 1907 roku w Starym Zoo prezentowano około 900 zwierząt z przeszło 400 gatunków, roczna frekwencja wynosiła 250 tys. odwiedzających (Poznań liczył wówczas niewiele ponad 100 tys. mieszkańców).
Kolejni dyrektorzy Maksymilian Meissner i jego następca Hans Laackmann, zajęli się przede wszystkim modernizacją pomieszczeń dla zwierząt, jednak coraz większy deficyt środków finansowych na remonty i przebudowę dotychczasowych obiektów a także utrzymanie zwierząt, sprawiły że w 1911 roku, ogród przekazano władzom miejskim, które przekształciły dotychczasową organizację w Towarzystwo.
W latach 1913 i 1914 dwukrotnie w poznańskim Zoo wystąpił z koncertem Johann Strauss (III). Zorganizowano także wielką wystawę etnograficzną prezentującą plemiona doliny Nilu.
W wyniku nasilających się napięć wojennych w zoo zachodziły również zjawiska bardzo niepożądane m.in. na terenie ogrodu usunięto wszystkie polskie napisy, w październiku 1915 roku ówczesny dyrektor Laackmann jako ochotnik wyjechał na front, niemal cały męski personel powołano do wojska, pozbawiając ogród prawie całkowicie obsługi.
Pogłębiający się kryzys zahamował przebudowę i modernizację zoo, a zwierzostan nie uzupełniany nowymi okazami szybko malał. Śmiertelność zwierząt wzrastała szczególne zimą, kiedy to bardzo niewielkie przydziały opału uniemożliwiały dostateczne ogrzewanie budynków, z których większość wymagała remontu.
Okres międzywojenny[]
Rzeźba Marabuta zdobiąca ogrodzenie od czasów PeWuKi – autorstwa Edwarda Haupta
Po I wojnie światowej polskie władze przejęły poznański Ogród Zoologiczny w czerwcu 1919 roku. Z bogatej niegdyś kolekcji zwierząt, ciężkie czasy wojenne przetrwały 243 okazy w 75 gatunkach, reszta padła ofiarą chorób, głodu i braku fachowej opieki. Wśród ocalałych zwierząt przetrwały m.in. dwa słonie indyjskie, kondor, emu i osioł nubijski.
Na dyrektora wybrano Bolesława Cylkowskiego, który przeprowadził Zoo przez trudne lata powojenne. W lutym 1922 roku stanowisko dyrektora powierzono Kazimierzowi Szczerkowskiemu, dzięki któremu ogród odzyskał dawną świetność.
Ogród Zoologiczny w Poznaniu zaczął się powoli odradzać, remontowano budynki, pojawiały się nowe niewielkie obiekty np. pomieszczenia dla kóz i owiec, modernizowano stare pawilony. Zaczęto sprowadzać też pierwsze zwierzęta po wojnie m.in. w 1923 roku w Zoo prezentowano lwa, tygrysa bengalskiego, lamparty i tapira indyjskiego, rok później sprowadzono parę niedźwiedzi polarnych, lwy morskie oraz najcenniejszy nabytek parę żubrów (wówczas jedyne w Polsce); w 1927 roku w Zoo pojawiły się tarpany leśne (koniki polskie).
Woliera ptaków brodzących zbudowana w 1924 roku
Pomyślny dla placówki okazał się rok 1924, powstała wtedy najbardziej okazała inwestycja okresu międzywojennego - ogromna woliera ptaków brodzących oraz wydano pierwszy polski przewodnik po zwierzyńcu.
W czasie odbywającej się w Poznaniu PeWuKi w 1929 roku, ogród odwiedziło ponad 700 tysięcy zwiedzających.
II wojna światowa[]
Żołnierze w zoo, ok. 1939
W pierwszych dniach września 1939 r. naloty bombowe zabiły 55 zwierząt, m.in. żubra, bizona, bawoła indyjskiego, zebry, kuce i jelenie. Zniszczeniu uległ także stary budynek restauracji, zabudowania gospodarskie i wnętrze małpiarni. Niemcy po półrocznym okresie, zmienili 1 marca 1940 roku dyrektora. Dotychczasowy, został zastąpiony przez R. Mullera, byłego dyrektora Zoo w Kaliningradzie, który naprawiał mniej lub bardziej prowizorycznie szkody na terenie ogrodu zoologicznego, w tym czasie zrezygnowano także z nowych inwestycji i nie sprowadzono nowych zwierząt.
Okupanci z góry przewidywali plan przeniesienia Starego Zoo do założonego tuż przed wojną Parku Jana Kasprowicza. Zaplanowana na rok 1942 przeprowadzka ogrodu nie doszła jednak do skutku (planowane przeniesienie uniemożliwił niekorzystny dla Niemiec przebieg działań wojennych). W tym czasie w wyniku bombardowania lotniczego pociski zrzucane przez aliantów na pobliskie obiekty wojskowe trafiły pawilon wielkich drapieżników, powodując jego pożar. Zginęły wówczas przede wszystkim lwy i tygrysy.
W momencie, gdy do Poznania zbliżał się front, a bombardowania lotnicze stawały się coraz częstsze, władze cywilne opuściły miasto, wyjechał także dyrektor Muller, powierzając opiekę nad zwierzętami personelowi złożonego wyłącznie z Polaków. Władzę w mieście przejęło wojsko, które nakazało zastrzelić wszystkie wielkie drapieżniki. Oprócz drapieżników zastrzelono także wiele innych zwierząt, które uznano za potencjalnie niebezpieczne m.in. słonia i bawoły.
Lata powojenne[]
Ogród zoologiczny po działaniach wojennych znajdował się w stanie ruiny i był niemal zupełnie opustoszały. Końca wojny doczekało tylko 176 zwierząt (głównie ptaków krajowych) w nieogrzewanych i zniszczonych budynkach. Najcenniejszymi ocalałymi okazami były wilki, jelenie oraz hipopotam. Dzięki pełnej poświęcenia opiece personelu Zoo, udało się uchronić przed zastrzeleniem wiele pozostałych przy życiu zwierząt.
Co ciekawe, w roku 1946 rozważano projekt stworzenia na miejscu Starego Zoo tzw. Ośrodka Zachodniego z placem u zbiegu ulic Zwierzynieckiej, Gajowej i Bukowskiej. Teren ten miał dać możliwość dalszej rozbudowy Międzynarodowych Targów Poznańskich[7]
W dniu 20 stycznia 1945 roku powojennym dyrektorem został Wiesław Rakowski, kierujący równocześnie Muzeum Przyrodniczym, mieszczącym się na terenie Zoo. Odbudowa przebiegała żywiołowo z zamiarem jednak nieuchronnej przeprowadzki. Po wojnie pierwsze cenne okazy przetransportowano z Bazy Zoologicznej w Łodzi, która zabezpieczała zwierzęta z cyrków poniemieckich. Przekazano także zwierzęta ze zlikwidowanego zwierzyńca w Lesznie oraz ze zrujnowanego podczas walk Zoo we Wrocławiu (m.in.hipopotama "Lorbasa", żyrafę, tapira, leniwca, flamingi oraz różne gatunki płazów i gadów).
Zmarłego nagle w 1949 roku dyrektora Rakowskiego, zastąpił wytypowany w drodze konkursu Bolesław Witkowski, który kontynuował odbudowę i uzupełnianie zwierzostanu Starego Zoo, m.in. w 1955 roku sprowadzono słonicę indyjską o imieniu Kinga (słynną mieszkankę i ulubienicę Poznaniaków).
W latach 60. XX wieku przeprowadzono gruntowną modernizację urządzeń i pomieszczeń, przewidywano bowiem, że Zoo będzie jeszcze w tym miejscu egzystować przez szereg lat. W placówce utworzono nowe działy, urządzano liczne wystawy, rozszerzano działalność dydaktyczną, zadbano również o dekoracyjną oprawę zieleni.
W 1970 roku rozpoczęła się budowa Nowego Zoo, które zostało udostępnione zwiedzającym w stuletnią rocznicę przekształcenia poznańskiego zwierzyńca w Ogród Zoologiczny.
Współczesność[]
Ogród zoologiczny zajmując niewielki obszar (5,24 ha), wśród zabudowy miejskiej, nie posiadał żadnych perspektyw rozwoju terytorialnego, przez minione lata zmieniło się podejście do ekspozycji dużych zwierząt w warunkach wiwaryjnych.
Od 1 lipca 2009 roku decyzją władz miasta Poznania, zabytkowe Stare Zoo stało się ogólnodostępnym parkiem do którego wstęp jest bezpłatny.
W czerwcu 2012 roku udostępniono zwiedzającym Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych, prezentujący gady, płazy i ryby w tym warany z Komodo (wejście odpłatne).
Zwierzęta[]
Poznańskie zoo zamieszkiwało kilka słoni m. in. Mały Cohn i Dora, a najbardziej znanym słoniem, który żył w poznańskim Starym Zoo, była słonica Kinga.
Aktualnie w Starym Zoo prezentowane są zwierzęta udomowione owce, osły, kozy i kury a także mniejsze gatunki zwierząt egzotycznych m.in. korońce plamoczube, gibony siamang, lemury czerwonobrzuche, argusy malajskie.
W przeszłości wśród zwierząt prezentowana była także całkowicie wymarła w 1918 roku w Stanach Zjednoczonych endemiczna papuga karolińska.
Pomniki[]
Rzeźba lwa
Na terenie ogrodu znajduje się oryginalny pomnik upamiętniający zasługi Roberta Jaeckla, kierującego ogrodem w latach 1881-1907. Na cokole z płaskorzeźbą głowy Jaeckla ustawiona jest rzeźba lwa. Pomnik, dłuta wybitnego rzeźbiarza berlińskiego Augusta Gaula, odsłonięto w 1910 r. Na bocznej ścianie cokołu umieszczono w 1974 r. tablicę upamiętniającą stulecie istnienia zoo. Pomnik zlokalizowany jest w pobliżu wejścia do Muzeum Wiedzy o Środowisku i woliery dla ptaków brodzących, pochodzącej z 1924 r.
Na części ogrodzenia i pawilonu wejściowego znajduje się wykonana na PeWuKę rzeźba marabuta dłuta Edwarda Haupta. Niedaleko wejścia znajduje się przywieziona z ZSRR po 1945 roku, wykonana z brązu rzeźba konia. Ponadto na terenie zoo znajdują się nieznanego pochodzenia rzeźby wilka, pelikanów, betonowej małpy i zabawowego, drewnianego krokodyla.
Źródła[]
- ↑ Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu - Rejestr zabytków
- ↑ wosoz.ibip.pl
- ↑ W. Łęcki, P. Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1986, ISBN 83-03-01260-6, s. 94.
- ↑ plock.gazeta.pl
- ↑ „Kronika Miasta Poznania” nr 4/1932, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1932.
- ↑ J. Urbański i A. Taborski (praca zbiorowa pod red.); Ogród Zoologiczny w Poznaniu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Poznań 1975, s. 33.
- ↑ Ewolucja planów urbanistycznych miasta Poznania w latach 1945-1957 w: „Kronika Miasta Poznania” nr 3/1958, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1958.
- Zoo Poznań - Ogród zoologiczny; przewodnik (niedatowany - 2013), ISBN 978-83-9210-218-2.
- Przewodnik po Ogrodzie Zoologicznym; Poznań 1956.
- L. Banach, R. Ratajszczak, A. Taborski; 125 lat Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu; Poznań 1999, ISBN 83-87309-05-2.
Galeria[]
