 Obiekt wpisany do |
Zamek w trakcie budowy na pocztówce z roku 1906. Widoczny pomnik Otto von Bismarcka.
Zamek z lotu ptaka
Sala Tronowa (rok 1929)
Zamek Cesarski w Poznaniu (niem. Königliches Residenzschloß) – rezydencja Wilhelma II zbudowana w latach 1905-1910 według projektu Franza Heinricha Schwechtena.
Zamek to monumentalna, trzykondygnacyjna budowla o zróżnicowanej bryle.Został wzniesiony na planie nieregularnego wieloboku. Utrzymane są w stylu neoromańskim, stanowiąc tym samym interesujący przykład historyzmu w architekturze przełomu XIX i XX wieku.
Historia[]
Decyzję o budowie rezydencji cesarskiej w Poznaniu podjęto na początku XX wieku. Pierwsze projekty Schwechtena pochodzą z roku 1904 i od razu określają budowlę jako monumentalne założenie o formach neoromańskich opartych o cesarski plac w Goslarze.
Początek XX wieku[]
Oficjalnie zamek oddano do użytku 20 sierpnia 1910 roku w obecności członków rodziny cesarskiej. W tym samym momencie Poznań uzyskał tytuł „miasta - rezydencji”, a sam Zamek stał się jednym z elementów tzw. Dzielnicy Cesarskiej.
Budowę rozpoczęto w 1905 (pierwsze prace terenowe miały miejsce jeszcze w 1904), a już pięć lat później architekt osobiście wręczył klucze cesarzowi w dniu 21 sierpnia 1910 roku podczas jego wizyty w Poznaniu, zwanej Posener Kaisertage (cesarz był tu jeszcze drugi raz - przy okazji oddania do użytku kaplicy zamkowej - 27 sierpnia 1913). Na ówczesne czasy wysoki koszt budowy wyniósł 5 milionów marek.
Pierwszym i jedynym burgrabią (niem. – Schlosshauptmann) zamku (1906–1918) był pomorski ziemianin hrabia Bogdan Hutten-Czapski.
Zamek w stylu neoromańskim, uważanym przez cesarza za najbardziej germański i reprezentujący świetność Świętego Cesarstwa Narodu Niemieckiego. Nowa siedziba miała raz na zawsze potwierdzić przynależność Wielkopolski do Rzeszy. Znajdujący się w południowej części budynek główny składał się z dwóch skrzydeł – zachodniego, które było większe i mieściło pomieszczenia mieszkalne, oraz wschodniego, w którym mieściły się pomieszczenia reprezentacyjne. Na parterze zachodniej części znajdowały się pokoje marszałka dworu, ochmistrzyni oraz pozostałych członków świty cesarskiej.
Pierwsze piętro zajmowały apartamenty pary cesarskiej i prywatna kaplica (zaprojektowana w stylu bizantyńskim przez Augusta Oetkena), znajdująca się w wieży. Wejście przeznaczone wyłącznie dla cesarza znajdowało się w zachodniej elewacji wieży skąd schody prowadziły bezpośrednio na pierwsze piętro. Sypialnię cesarza i cesarzowej łączył korytarz, w którym stały posągi czterech władców: Gerona, Ottona I, Fryderyka Barbarossy i Władysława II Śląskiego. Drugie piętro przeznaczone było dla następcy tronu (tzw. pokoje książęce). Większość pomieszczeń miała połączenie z foyer biegnącym dookoła wewnętrznego dziedzińca.
Najwspanialszym pomieszczeniem skrzydła reprezentacyjnego była Sala Tronowa nawiązującą do bizantyjskich bazylik. Z trzech stron oświetlały ją wielkie okna, otoczone wspartymi na kolumnach arkadami. Pomiędzy łukami umieszczono osiem posągów przedstawiających cesarzy niemieckich, a we wnęce środkowej arkady orientalny tron cesarski. Ponad nimi znajdowały się galerie dla gości i orkiestry. Wejście do tej części Zamku znajdowało się od strony ul. Wałowej (dzisiejszej ul. Kościuszki). Na tyłach pałacu w kierunku ul. Berlińskiej (dziś ul. Fredry) znajdował się ogród zamknięty od wschodu i północy pomieszczeniami dla służby oraz stajnią, garażami i wozownią (nazywaną też masztalarnią). Na dziedzińcu różanym po dziś dzień stoi Fontanna Lwów wzorowana na podobnej fontannie z Patio de los Leones w Alhambrze w Grenadzie. Od ulicy Św. Marcin główny budynek oddzielony był podwórzem otoczonym kutym, żelaznym płotem.
Kaplica zamkowa[]
dawna kaplica zamkowa
Kaplica na planie ośmioboku zajmowała dwupoziomową przestrzeń na I piętrze wieży zegarowej z wejściem w pobliżu gabinetu cesarza. Mimo, że zamek został oddany w 1910 roku to jeszcze przez trzy lata trwały prace przy urządzaniu kaplicy zamkowej. Kaplica uzyskała bogaty wystrój z różnokolorowych marmurów oraz mozaiki, wzorowany na XXII -wiecznej Capella Palatina w Palermo. Projektantem wystroju był, specjalizujący się w technice mozaikowej, malarz August Oetker a wykonawcą berlińska firma Puhl & Wagner . Podczas wojennej przebudowy kaplicę zamieniono na osobisty gabinet Hitlera, w miejscu kaplicy obecnie Sala Kominkowa i Sala pod Zegarem
W kaplicy stały dwie ławy tronowe, obie zostały przekazane przez ówczesne władze kurii i trafiły na Ostrów Tumski zaraz po wojnie. Jedna ława cesarza Wilhelma II wsparta na lwach z białego marmuru, druga cesarzowej wsparta na lwicach.. W latach 60 lwice z ławy tronowej cesarzowej, wykorzystano jako podpórka dla skromnego ołtarzyka stojącego w krypcie arcybiskupów poznańskich w podziemiach poznańskiej katedry.
Druga ława z rewelacyjnym, pięknie zdobionym zapleckiem stała przez długie lata na w Śluzie Katedralnej. Zmienne warunki atmosferyczne spowodowały, że małe kostki mozaikowe z zaplecka zaczęły się sypać, nazbierano ich całe wiadro. Jest szansa, ze ława wróci na zamek jednak ława teraz jest zakładnikiem. Warunkiem jest oddanie przez Muzeum Narodowe archidiecezji precjozów, wydobytych w latach 50 z grobów biskupich, znajdujących się pod katedrą na Ostrowie Tumskim. Precjoza są własnością PAN, ale eksponuje je Muzeum Historii Miasta Poznania - placówka Muzeum Narodowego. Podobno precjoza są kopiowane a proces kopiowania się kończą. Tak było w sierpniu 2013 roku. Podobno ława została przeniesiona do garażu na Ostrowie Tumskim i chociaż nie niszczeje.
Również umiejscowienie budowli nie jest przypadkowe. Po zniesieniu twierdzy postanowiono przekształcić Poznań w miasto-rezydencję. Na wyrównanych wałach, na wylocie Bramy Berlińskiej stanowiącej główne wejście do miasta odkąd na Jeżycach zbudowano dworzec kolejowy postanowiono stworzyć tzw. Dzielnicę Cesarską. Zaprojektował ją jeden z największych wówczas urbanistów Europy – Joseph Stübben.
W skład kompleksu weszły:
- gmach Poczty Głównej
- Collegium Maius
- Aula Uniwersytetu Adama Mickiewicza
- Collegium Minus
- Collegium Iuridicum
- Opera
- budynek Akademii Muzycznej
- Kościół Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu
- oraz Zamek Cesarski, w pobliżu którego (na dzisiejszym pl. A. Mickiewicza ) stanął pomnik Otto von Bismarcka
Dowiedz się więcej w: Dzielnica Cesarska
Dwudziestolecie międzywojenne[]
Defilada kolumny czołgów Renault FT-17 przed Zamkiem Cesarskim
Oddziały 15 Pułku Ułanów Poznańskich defilują ulicą Święty Marcin. U góry widoczne samoloty wywiadowcze 3 Pułku Lotniczego.
Po powstaniu wielkopolskim Zamek stał się własnością Skarbu Państwa. Uchwałą Rządu RP z 1921 oddany został do dyspozycji Naczelnika Państwa, a następnie prezydenta. Przez okres swojego istnienia mieściło się tu Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, którego zadaniem było doprowadzenie do zjednoczenia Wielkopolski z pozostałymi ziemiami odrodzonego państwa. W Zamku mieściły się również niektóre zakłady Uniwersytetu Poznańskiego, organizacje studenckie, harcerskie oraz redakcje kilku czasopism.
Druga wojna światowa[]
W roku 1939, niemal natychmiast po rozpoczęciu działań wojennych, zdecydowano o przebudowie dawnej rezydencji cesarskiej na siedzibę Adolfa Hitlera i sprawującego w jego imieniu funkcję namiestnika Reichsgau Wartheland, Arthura Greisera. W wyniku tej decyzji, w podjęciu której miał udział Albert Speer, gruntownie zmieniono układ wnętrz i ich funkcje. Przebudową kierował architekt Franz Böhmer pod nadzorem Speera.
Pomieszczenia urządzono w totalitarnym stylu architektury III Rzeszy. W miejscu dawnej kaplicy powstał osobisty gabinet Hitlera, jak głosi legenda, z podgrzewanym elektrycznie balkonem, z którego führer miał przyjmować defilady (ostatnie badania, przeprowadzone w trakcie renowacji, nie potwierdziły istnienia takiej instalacji). Gabinet był urządzony identycznie jak jego odpowiednik w Kancelarii Rzeszy w Berlinie (jego wystrój został niezmieniony do dziś i często pełni rolę dekoracji filmowej). Przystąpiono również do gruntownej przebudowy Sali Tronowej, która miała pełnić funkcję miejsca zgromadzeń. W południowej elewacji wybito nowe, reprezentacyjne wejście. Pod podwórzem od ul. Św. Marcin powstał schron przeciwlotniczy na 375 osób. Prowadzona przebudowa została przerwana dyrektywą Hitlera w 1943 roku, co związane było z niemieckimi niepowodzeniami na froncie wschodnim.
W trakcie walk o Poznań w Zamku Cesarskim mieścił się lazaret dla rannych żołnierzy niemieckich. Po tzw. „wyzwoleniu” przez Armię Czerwoną w parku na tyłach Zamku znajdował się masowy grób jeńców niemieckich zamordowanych przez Rosjan (jak wiadomo jeńców wojennych chroni Konwencja Genewska, do której Rosjanie nigdy się nie stosowali).
Po kapitulacji Cytadeli 23 lutego 1945 roku w Zamku powstał obóz przejściowy dla jeńców niemieckich, a następnie w kompleksie mieściły się koszary Ludowego Wojska Polskiego. Mimo koncepcji rozbiórki lub przebudowy obiektu, w roku 1947 został on zaadoptowany na siedzibę władz miejskich. Kolejna zmiana nastąpiła w 1962 roku, gdy zamek zaczął pełnić funkcję Pałacu Kultury przemianowanego na początku lat 90-tych ubiegłego wieku na Centrum Kultury „Zamek”.
Pamiętać warto, że w Norymberdze podjęto decyzję, że obiekty zaprojektowane przez Alberta Speera mają być rozebrane i tak się stało. Poznański Zamek jest więc unikatem na skalę światową i wielką atrakcją turystyczną.
Czasy powojenne[]
W okresie powojennym rozważano zburzenie budowli kojarzącej się z okresem zaborów i hitlerowskiej okupacji. Ostatecznie jednak (głównie ze względu na szczupłość środków finansowych) ograniczono się do usunięcia większości symboli nazistowskich i rozebrania uszkodzonej najwyższej kondygnacji wieży zegarowej. W 1962 roku Zamek przemianowany został na Nowy Ratusz i stał się siedzibą Miejskiej Rady Narodowej, a następnie – Pałacu Kultury. W dniu 6 czerwca 1979 Zamek Cesarski został wpisany do rejestru zabytków jako dobro kultury. Obecnym gospodarzem i administratorem budowli jest Centrum Kultury „Zamek”. W sali tronowej mieści się kino pałacowe, w niektórych apartamentach funkcjonują galerie sztuki, Teatr Animacji, w piwnicach i podziemiach znajdują się puby, kluby muzyczne i restauracje. Na dziedzińcu wewnętrznym w sezonie letnim często odbywają się koncerty i projekcje filmowe. Drugie piętro do dziś pozostaje niezagospodarowane..
Obecnie[]
Od 2002 r. Zamek jest głównym miejscem prezentacji sztuki w ramach Międzynarodowego Triennale Rzeźby. W roku 2010 odbyły się uroczyste obchody 100-lecia budowli.
Odbudowa zniszczonej części wieży[]
Od przełomu wieków XX i XXI trwa dyskusja na temat odbudowy wieży zamkowej zniszczonej w trakcie zdobywania Poznania przez wojska radzieckie. W chwili zbudowania Zamku 75 metrowa wieża była najwyższym punktem miasta, przez nią wjeżdżały powozy z cesarzem i jego gośćmi.
Obecnie Centrum Kultury „Zamek” rozważa odbudowę „brakujących” 17 metrów wieży i przywrócenie jej pierwotnego kształtu [2]. Wstępne szacunki wyceniają koszty odbudowy wieży na 9 milionów złotych. Projekt ten jest wpisany w wieloletni plan finansowy Centrum Kultury Zamek.
Zamek na pocztówkach[]
Galeria[]
Parametry techniczne[]
W momencie zakończenia budowy zamek opisywały następujące liczby:
- 585 pomieszczeń
- wieża o wysokości 75 m
- powierzchnia gmachu głównego - 25.127,10 m²
- powierzchnia użytkowa - 13.501,31 m²
- waga tronu cesarskiego (podwójnego) - 3,5 tony.
Zobacz też[]
Przypisy[]
Bibliografia[]
- Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, wyd. KAW, Poznań, 1986, s.100-101, ISBN 83-03-01260-6
- Praca zbiorowa, Atlas architektury Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2008, s.184-185, ISBN 978-83-7503-058-7
- Marcin Libicki, Poznań - przewodnik, wyd. Gazeta Handlowa, Poznań, 1997, s.319-322, ISBN 83-902028-4-0
- Praca zbiorowa, Poznań - spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2004, s.17, ISBN 83-89525-07-0
- Elżbieta Podolska, Odbudowa wieży pozostaje marzeniem, w: Głos Wielkopolski, nr 300/2009, s.7, ISSN 1898-3154