Cytadela

Fort Winiary w połowie lat 20-tych XX wieku

Wczytywanie mapy…

{"type":"ROADMAP","minzoom":false,"maxzoom":false,"types":["ROADMAP","SATELLITE","HYBRID","TERRAIN"],"mappingservice":"google","width":"300px","height":"300px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":true,"visitedicon":"","wmsoverlay":false,"zoom":13,"layers":[],"controls":["pan","zoom","type","scale","streetview","rotate"],"zoomstyle":"DEFAULT","typestyle":"DEFAULT","autoinfowindows":false,"resizable":false,"kmlrezoom":false,"poi":true,"cluster":false,"clustergridsize":60,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clusteraveragecenter":true,"clusterminsize":2,"imageoverlays":[],"kml":[],"gkml":[],"searchmarkers":"","fullscreen":false,"scrollwheelzoom":false,"locations":[{"text":"","title":"","link":"","lat":52.42124219,"lon":16.9360685,"icon":""}]}

Śródszaniec Fortu Winiary

Plan Fortu Winiary

Brama główna fortu Winiary (rok 1940)

Cytadela (także Fort Winiary, niem. Kernwerk) - centralny fort w strukturze umocnień „Twierdzy Poznań”. Położony jest na Wzgórzu Winiarskim. Był to też przez pewien czas największy fort artyleryjski w Europie.

Historia

Budowa fortu

W połowie XIX wieku zaborcze władze pruskie przekształciły Poznań w twierdzę (obok Koblencji, Poznań był największym miastem-twierdzą w państwie pruskim), a fort Winiary był największym fortem artyleryjskim w Europie.

Przed budową  na wzgórzu winiarskim znajdowały się winnice, były tu też wioski Winiary i folwark Bonin. Pierwszą łopatę pod budowę fortu wbito z rozkazu Fryderyka Wilhelma III dnia 24 kwietnia 1828 roku, w maju i czerwcu 1830 roku przeniesiono wioski na tereny dzisiejszego Osiedla Winiary, a folwark Bonin zlikwidowano w 1834 roku.

Zbudowano fort nie licząc się z kosztami (3 miliony 500 tysięcy talarów). Aby go zbudować uruchomiono nowe cegielnie na Przepadku (nad Wierzbakiem), na Ratajach, w Żabikowie. Cegły transportowano koleją konną, kamień transportowano Wartą. Majstrów ściągano z Magdeburga, Szczecina, Wrocławia. Budowę ukończono w 1842 roku budując przeciwskarpy i fosy. Fort zaprojektował Johann Leopold Ludwig Brese.

Fort Winiary otoczono fosą głęboką na 7 m, szeroką na 6–32 m, a jego obszar to około 100 ha. Na stoku bojowym znajdowała się kryta droga. Fort górował nad miastem, zapewniając kontrolę nad całą okolicą.

Do roku 1945

Podczas I wojny światowej Fort Winiary znajdował się poza teatrem działań. W 1918 roku załoga składała się z 800 ludzi, w tym 50 Polaków. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego Polakom udało się szybko opanować Cytadelę i zmusić załogę niemiecką do kapitulacji bez walki.  W czasie II wojny światowej fort był więzieniem dla jeńców wojennych – najpierw polskich, potem brytyjskich i radzieckich.

Fort Winiary był ostatnim punktem oporu kilkudziesięciotysięcznej załogi Niemców - zdobyto go po ciężkich walkach 23 lutego 1945 roku. Walki trwały pięć dni; zginęło podczas walk około 5.000 Niemców, 6.000 żołnierzy radzieckich i około 100 mieszkańców Poznania. Fort został zniszczony - szczególnie reduta koszarowa.

Po 1945 roku

Po wojnie podjęto decyzję o rozbiórce fortu. Cegły przekazano na odbudowę Warszawę, a w Poznaniu Dębiec, ul. Chociszewskiego. Na tej ulicy można znaleźć cegły ze znakami cegielni z okresu budowy Fortu Winiary.

Po roku 1945 tereny te były przedmiotem studiów i projektów w różnych aspektach. Tuż po wojnie dyskutowano sprawę wybudowania na terenie Cytadeli centralnego szpitala. Rok następny przyniósł koncepcję umieszczenia tu dzielnicy wyższych uczelni. W roku 1953 zamierzano wybudować na cytadeli zespół wojewódzkiego pałacu kultury, wojewódzkiego centrum młodzieżowego, a u jej stoku południowego - placu zebrań masowych. Ostatecznie ten program użytkowy uległ redukcji na rzecz budowy parku wypoczynkowego dla dzielnic Winogrady i Śródmieście.

Od 1962 roku zaczęto na Cytadeli budować park „Park Pomnik Przyjaźni i Braterstwa Broni Polsko-Radzieckiej” (teraz Park Cytadela). Ocalałe fragmenty murów i umocnień wpisano do rejestru zabytków pod nr 559/Wlkp/A.

Obiekty na terenie

<places category="Cytadela" />

Obecnie Cytadela jest parkiem. Na terenie Cytadeli funkcjonują dwa muzea: Muzeum Armii Poznań oraz Muzeum Uzbrojenia.

Na terenie Cytadeli znajdują się także:

• pozostałości umocnień Fortu Winiary:
  • fragmenty fosy
  • reduta I pozostałości
  • reduta II pozostałości
  • rawelin I pozostałości
  • magazyn prochu przy rawelinie 1
  • bastion 1 Johann
  • rawelin II - rosarium
  • bastion II Leopold
  • Brama Polna (Północna) – tędy kiedyś jeździła kolejka wąskotorowa do Biedruska na poligon
  • rawelin III - po 1945 większość murów rozebrano, wały ziemne pozostały
  • bastion III Ludwig
  • estakada Wielkiej Śluzy
  • pozostałości głównego wjazdu do fortu
  • podstawa mostu głównego wjazdu do fortu - pod pomnikiem saperów
  • estakada Małej Śluzy - Muzeum Armii Poznań
  • schron amunicyjny - Muzeum Uzbrojenia
  • schron sanitarny
• Dzwon Pokoju i Przyjaźni Między Narodami
• pomniki i rzeźby
  • Skrzypaczka
  • Nierozpoznani

Galeria

Tablica informacyjna na trasie ścieżki dydaktyczno-historycznej

Fort Winiary

Schron amunicyjny - Muzeum Uzbrojenia

Fosa - fragmenty

Fragment fosy

Magazyn prochu

Rawelin II - dzisiaj rosarium

Bastion II Leopold

Bastion III Ludwig

Bastion III Ludwig

Rawelin III pozostałe wały ziemne

Rawelin III kazamaty

Rawelin III czoło

Brama Polna (Północna)

Brama Polna (Północna)

Rawelin 1

Rawelin pozostałości czoło

Estakada Wielkiej Śluzy

Estakada Wielkiej Śluzy

Estakada Wielkiej Śluzy

Estakada Małej Śluzy

Schron sanitarny

Schron sanitarny

Fosa reduty koszarowej przy Małej Śluzie

Estakada Małej Śluzy

Podstawa mostu głównego pod pomnikiem saperów

Pozostałości głównego wjazdu do fortu

Pozostałości głównego wjazdu do fortu

Bastion 1 Johann

Bastion 1 Johann

Reduta I

Reduta I

Reduta I

Reduta I