Nad Zbarażem lśni ponuroNiebo, które ogniem pryska:
Rycerz temperuje pióro
Zębem z tatarskiego pyska.
Piórem pisze w testamencie,
By pochować go w Poznaniu
I obraca się na pięcie,
I poświęca się zadaniu.
O, Muzo Kartoflana!
Odetchnij tchem historii,
Niech zabrzmi pieśń świetlana
O mężu spod Obornik:
On to, on to gromił lud ruski,
On to, on to zwał się Skrzetuski.
Szedł śród wrogów sam jak palec
I śród min przeciwpiechotnych.
Raz się czołgał jak padalec,
A raz skakał jak ptak błotny.
Nie wywąchał go Krzywonos,
Który z innych krew wysysał,
Lecz królowi doniósł donos
I w Historii się zapisał.
O, Muzo Kartoflana!
To chwila twa dziejowa,
Niech zabrzmi pieśń świetlana
O mężu spod Rożnowa:
On to, on to brnął przez lud ruski,
On to, on to zwał się Skrzetuski.
Rzekł do króla: Proszę króla,
Bezhołowie nam dopieka,
Tuhaj-Bej na haju hula,
Nie szanując praw człowieka;
Spraw, niech zdechnie pies poganin,
Ruszaj bronić racji stanu;
Słuchaj! bom Wielkopolanin
I nie lubię bałaganu!
Więc król się zdenerwował
I ruszył wnet na pogan
I wszystkich rozwalcował,
Ten powtarzając slogan:
Wstydź się, ludu tatarsko-ruski,
Bo mi wszystko doniósł Skrzetuski!
I tak Skrzetuskiego w cenę
Wzrosła sława wojownicza;
Lecz, że żonę miał Helenę,
To już wymysł Sienkiewicza.
Miał wręcz kłopot z ożenieniem,
Bo zeń kawał był furiata,
Za co wyrok z zawieszeniem
Otrzymawszy, zszedł ze świata.
Bóg duszę jego chwycił,
A szwagier - oszczędności;
Poznańscy karmelici
Dostali jego kości.
Pogrzebali go bez nagrobka
Mikołaj Skrzetuski herbu Jastrzębiec (ok. 1610-1673) - szlachcic wielkopolski, pułkownik, pierwowzór bohatera „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza.
Wcześnie umarł mu ojciec, więc z biedy i w poszukiwaniu sławy wojennej, wyruszył na Ukrainę, gdzie zaciągnął się do wojska. W czasie powstania Chmielnickiego walczył w chorągwi pancernej rotmistrza Marka Gdeszyńskiego.
Bohater wojenny[]
W 1649 roku znalazł się w oblężonym Zbarażu. Przedarł się wówczas przez wojska kozacko-tatarskie w przebraniu chłopskim z listami do króla Jana Kazimierza. Czyn ten rozsławił go na całą Polskę.
W 1651 roku wziął udział w bitwie pod Beresteczkiem.
Od 1658 roku został porucznikiem chorągwi lekkiej (tatarskiej) starosty osieckiego Adama Uriela Czarnkowskiego i przez kolejne lata sprawował tę funkcję. Na czele swojej chorągwi walczył pod komendą Stefana Czarnieckiego i Jana Sobieskiego z Rosją i Tatarami. Wsławił się brawurą i doświadczeniem wojennym.
Sienkiewiczowska pomyłka[]
Czyn, który go rozsławił, czyli wydostanie się z oblężonego Zbaraża, znalazł odbicie w licznych listach i pamiętnikach. Prawdopodobnie wówczas nastąpiła pomyłka. Ktoś zastąpił Mikołaja Janem. Henryk Sienkiewicz, korzystając z tych właśnie dokumentów, nazwał swojego bohatera Janem i pod tym imieniem go unieśmiertelnił.
Infamis i banita[]
W warunkach bardziej cywilnych Skrzetuski był bardzo krewkiej natury. O ile okazywało się to wielce pożądane na polach walki z Tatarami i Kozakami, o tyle w warunkach cywilizowanych i w życiu osobistym duża popędliwość nie przysparzała naszemu bohaterowi ni splendoru, ni to chwały, a jedynie problemy.
Dowodem na to były liczne wyroki sądowe skazujące naszego bohatera na banicję, infamię, a nawet śmierć. Jedną z głośniejszych spraw była próba zmuszenia do małżeństwa podkomorzanki bełskiej, Zofii Zawadzkiej, pomocą zajazdu, która zakończyła się dla niego wyrokami skazującymi.
Śmierć i spuścizna[]
Zmarł najpewniej na krótko przed bitwą pod Chocimiem w 1673 roku. Po śmierci szczątki Mikołaja zostały złożone, według jego woli, w kościele u Ojców Karmelitów Bosych na Wzgórzu Wojciecha, o czym informuje tablica pamiątkowa. Jego nagrobek nie zachował się jednak do naszych czasów.
Dodatkową pamiątką jest kamienica przy Starym Rynku 30, w której mieszkał przez wiele lat i z której wyruszał na kolejne bitwy.
Ciekawostki[]
Na cześć fikcyjnego odpowiednika Mikołaja Skrzetuskiego - Jana Skrzetuskiego nazwano jedną z ulic w Poznaniu.